همه ما انسان‌ها دارای عمری محدود و مشخّص در این دنیا هستیم و هر قدر از این عمر درست استفاده کنیم می‌توانیم رشد و تکامل پیدا کنیم تا در عالم آخرت از جایگاه بالاتری، تکامل خود را ادامه دهیم تا در قیامت به اوج تکامل مقصود برسیم و از مقامات سرای قیامت بهره‌مند گردیم. یکی از حیطه‌های تأثیرگزار در استفاده صحیح از عمر، حیطه فضای مجازی است. فضای مجازی به عنوان قسمتی از زندگی ما، زمان خاصّی را به خود اختصاص می‌دهد که با مدیریّت این زمان می‌توانیم از تبعات سوء اتلاف وقت در امان باشیم.

اثر غفلت از قیامت
یکی از اتّفاقات عجیب در قیامت مهلت خواستن دوباره بعضی از افراد و گروه‌ها برای زنده شدن دوباره در دنیاست.
قرآن کریم می‌فرماید:« وَ لَوْ تَرى‏ إِذِ الْمُجْرِمُونَ ناكِسُوا رُؤُسِهِمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ رَبَّنا أَبْصَرْنا وَ سَمِعْنا فَارْجِعْنا نَعْمَلْ صالِحاً إِنَّا مُوقِنُون‏ [سجده/12] اگر ببينى وقتى گنه‏كاران در پيشگاه پروردگارشان سرها به زير افكنده‌‏اند، (خواهى ديد كه مى‏‌گويند) پروردگار را ديديم و شنيديم، ما را بازگردان تا عمل شايسته كنيم، كه ما ديگر به يقين رسيديم‏» “
نكس رؤس” به معناى سر به پايين انداختن است و مراد از مجرمين- به قرينه ذيل آيه- خصوص منكرين معاد است. [1] پس قیامت نمودار حقیقی این دنیاست و این دنیا نیز همان عمر و لحظاتی است که می‌گذرند. توجّه و تأمّل طولانی و دقیق نسبت به این مطلب باعث خواهد شد که انسان بزرگ‌ترین سرمایه خود را، زمان و عمر خود دانسته و برای بهترین استفاده و مفیدترین استفاده برای قیامت خود از آن بهره‌برداری کند. طبق این آیه شریفه؛ قطعا غفلت از معاد باعث استفاده نکردن یا استفاده سوء از زمان و عمر می‌شود.

زمان در اسارت یک حباب
فضای مجازی همان‌طور که از نامش برمی‌آید مجموعه‌ای از ارتباطات غیرحقیقی است لذا؛ صرف زمان برای آن، دقّت و حسّاسیت خیلی بیشتری را نسبت به فضاهای حقیقی می‌طلبد. به این معنی که مبادا ناخواسته تمام یا بخش بیشتر زمان و عمر خود را صرف این فضا بکنیم و از حقایق زندگانی و استفاده‌های آن غافل بمانیم. قطعا بهترین استفاده و مؤثّرترین کارها را می‌توان با استفاده از فضای مجازی انجام داد ولی قرار نیست ارتباطات ما فقط مجازی باشد و از روابط حقیقی با اجتماع بازبمانیم !

امام علی علیه السلام می‌فرمایند:«اهْجُرِ اللَّهْوَ فَإِنَّكَ لَمْ تُخْلَقْ عَبَثاً فَتَلْهُوَ وَ لَمْ [لن‏] تُتْرَكْ سُدًى فَتَلْغُو[2] از سرگرمى (كارهاى غفلت زا) دورى كن؛ زيرا كه تو بيهوده آفريده نشده اى تا به سرگرمى بپردازى و مهمل رها نشده اى تا بيهودگى كنى».
آری! امروزه هدف اکثر رجوع‌ها به فضای مجازی برای سرگرمی و گذران وقت است. حبابی که زمان را اسیر خود کرده است!

حسرت به خاطر زمان
یکی از اسامی روز قیامت “روز حسرت” است. یعنی روزی که در آن انسان‌ها حسرت می‌خورند و “ای کاش!” می‌گویند.
قرآن کریم می‌فرماید:« وَ أَنْذِرْهُمْ يَوْمَ الْحَسْرَةِ إِذْ قُضِيَ الْأَمْرُ وَ هُمْ في‏ غَفْلَةٍ وَ هُمْ لا يُؤْمِنُون‏ [مریم/39] آنان را از روز حسرت [روز رستاخيز كه براى همه مايه تأسف است‏] بترسان، در آن هنگام كه همه چيز پايان مى‏‌يابد! و آنها در غفلتند و ايمان نمى‏‌آورند!»
قطعا لحظاتی که انسان گناه می‌کند باعث حسرت اوست و او را به عذاب خواهد کشاند امّا مورد بحث در این‌جا آن لحظاتی هستند که انسان آن‌ها را هدر داده و تلف کرده است یعنی گناهی انجام نداده ولی استفاده‌ای هم نکرده‌؛ آن‌گاه است که حسرت می‌خورد. در روایتی از نبیّ اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم آمده است که فرمودند:
« «روز قيامت براى بندگان خدا در برابر هر روز از ايام عمر، بيست و چهار صندوقچه به تعداد ساعات شبانه روز گشوده مى‏‌شود، صندوقچه‌ای را باز مى‏‌كنند مى‏‌بيند پر است از نور و سرور صاحبش، با ديدن چنين صحنه‌‏اى، خوشحال و شادمان مى‌‏شود به حدّى كه اگر شادى او را بين اهل جهنّم تقسيم كنند مات و مبهوت شده درد آتش را احساس نخواهند كرد، اين صندوقچه همان ساعتى است كه در آن‏ پروردگارش را اطاعت كرده بود سپس صندوقچه ديگرى را مى‏‌گشايند، مى‏‌بيند تاريك است و گنديده و ترس‏‌آور، صاحبش با ديدن اين صحنه، آن‌قدر ترس و زارى او را فرا مى‏‌گيرد كه اگر آن را بر اهل بهشت قسمت كنند، نعمت‌هايش بر آنان ناخوش مى‏‌گردد، اين مخزن همان ساعتى است كه در آن معصيت و گناه مرتكب شده بود».[3]
در ادامه پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله می‌فرمایند:« ثُمَّ يُفْتَحُ لَهُ خِزَانَةٌ أُخْرَى فَيَرَاهَا خَالِيَةً لَيْسَ فِيهَا مَا يَسُرُّهُ وَ لَا يَسُوؤُهُ وَ هِيَ السَّاعَةُ الَّتِي نَامَ فِيهَا أَوِ اشْتَغَلَ فِيهَا بِشَيْ‏ءٍ مِنْ مُبَاحَاتِ الدُّنْيَا فَيَنَالُهُ مِنَ الْغَبْنِ وَ الْأَسَفِ عَلَى فَوَاتِهَا حَيْثُ كَانَ مُتَمَكِّناً مِنْ أَنْ يَمْلَأَهَا حَسَنَاتٍ مَا لَا يُوصَفُ وَ مِنْ هَذَا قَوْلُهُ تَعَالَى ذلِكَ يَوْمُ التَّغابُنِ [4] سپس صندوقچه سومى را باز مى‏‌كنند، مى‏بيند خالى است، نه او را مسرور مى‏‌كند و نه غمگين. و اين همان ساعتى است كه وى در آن ساعت خوابيده يا به امور مباح دنيايى مشغول بوده است در اينجا او را تأسف و پشيمانى فرا مى‏‌گيرد كه چرا چنين لحظاتى را از دست داد در حالى كه مى‏‌توانست آن را پر از حسناتى كند كه به وصف نيايند و این است معنای آیه شریفه قرآن که می‌فرماید:« ذلِكَ يَوْمُ التَّغابُن [تغابن/9]‏ آن روز، روز احساس خسارت و پشيمانی است»
از آن‌جا که اصل به وجود آمدن تکنولوژی استفاده از فضای مجازی توسط دولت‌ها و جوامع مادّیگرای غربی به وجود آمد؛ قالب و محتوا و سیاست‌های این فضا نیز با منطق مادّیگرایی سازگاربوده که یکی از اصول حاکم بر این فضا، اصل سرگرمی و گذران بی‌فایده وقت است لذا وارد شدن در چنین فضایی مستلزم احتیاط هر چه بیشتر نسبت به گذران وقت است. بسیار می‌شود که افراد مثلا برای یک کار کوچکی که زمان چندانی نیز نمی‌خواهد وارد فضای مجازی می‌شوند ولی به محض ورود از زمان غافل شده و ساعت‌ها وقت خود را بیهوده تلف می‌کنند.

راه‌کار
برای این‌که اسیر آفت اتلاف وقت و بیهوده گذراندن زمان در فضای مجازی نشویم شایسته است که نکات زیر را رعایت کنیم؛
1- برنامه‌ریزی زمان‌‌مند: برای زمان خود برنامه داشته باشیم نه برای کار خود. به عبارت بهتر برنامه‌مان بر محور زمان تنظیم کنیم نه انجام کار.
2- قبل از هر ورود به فضای مجازی، هدف خود را از ورود به آن مشخّص کنیم.
3- ذکر گفتن در حین کار در فضای مجازی
4- تقویت اراده و…

نتیجه این‌که؛ زمان در قیامت یا مخزن نور است یا مخزن ظلمت و یا مخزن خالی. فضای مجازی در بسیاری از اوقات حبابی است که در صندوقچه زمان خود می‌گذاریم. در روز قیامت همه حباب‌ها ترکیده شده و واقعیّت پوچی آن‌ها ظاهر خواهد شد پس؛ لطفا از دزدان عُمر خود در فضای مجازی غافل نباشیم.
پی‌نوشت
[1] ترجمه الميزان، ج‏16، ص 378
[2] تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص 460
[3] آيين بندگى و نيايش، ص 188 (حسين غفارى ساروى‏)
[4] عدة الداعي و نجاح الساعي، ص 113