تأملی در تاریخ سیاسی و تحولات سیاسی ایران در ادوار گذشته، حکایت از آن دارد که در ایران، همواره ساختار

سیاسی منسجم و پایداری وجود نداشته؛ مستندات تاریخی بر این مهم صحه می­ گذارند که سقوط یک حکومت و

دولت در ایران، همواره منجر به هرج و مرج، خیزش و آشوب ­های داخلی و جنگ بر سر قدرت تا قدرت یافتن

حکومت و یا دولت دیگری می­ شده است. اغلب هم این افول و صعود حکومت­ ها، از هیچ قائده و قانونی تبعیت

نمی­ کرد و البته این حکومت ها، به واسطه­ عمل مستبدانه و فرامردمیِ خود، هیچ­ گاه در مقام ضعف، خطر و

سقوط، حمایت مردم را نمی­ یافتند و اگر گاهی در این سرزمین حرکتی خودجوش صورت می­ گرفت، بر مبنای

فرهنگ و با تفکرات ناسیونالیستی بود که آن­ هم در یکی دو قرن اخیر شدت یافت و نه صرفاً حمایت از دولت و یا

حکومتِ در شرف نابودی! به عنوان نمونه، مردم در تغییر حکومت از قاجار به پهلوی، کوچک­ترین دخالتی نداشتند و

حتّی پهلوی را حکومتی ناجی و نجات دهنده از دست استبداد قجر­ها تلقی می­ کردند؛ به مرور با روشن شدن

ماهیت واقعی دودمان پهلوی، ملّت از این حکومت نیز روی­گردان شدند و اگر هم در وقایعی مانند جنگ جهانی

شاهد سقوط حکومت مستبد پهلوی اول و عدم حمایت مردم از این سقوط بودیم، این مهم نیز از

همین روند بی­ علاقه­ گی ملت به حکومت مستبد ناشی می­ شد؛ و اگرهم در خلال اشغال ایران توسط متفقین،

تحرکاتی بر ضد این اشغالگری صورت گرفت، از طرف قبایل و طوایف و متأثر از ناسیونالیسم نوپای ایرانی بود.

و امّا بعد، در معادله­ بی­ تفاوتی مردم نسبت به حکومت و عدم اطمینان حکومت­ ها از حمایت­ های مردمی

درصورت بروز خطر، حکومت ­ها هم در هنگامه­ قدرت و صعود، جایگاه مردم و طبقات اجتماعی را

برنمی­ تافتند و اقتدارگرایی و منابع قدرت را در انحصار خود نگاه می­ داشتند. البته از دوره قاجار به این سو حکومت

مجبور شد تا طبقه­ روحانیت شیعه را نیز همانند دوران صفویه در معادلات سیاسی جدی

بگیرد و حتّی اغلب هم در مشکلات داخلی و خارجی خود از نفوذ روحانیت تشیع در میان عوام بهره می­ جست که

به عنوان نمونه می­ توان به نقش روحانیت در دوره قاجار و در خلال شکست ایران در جنگ با

روس ­ها و نگاشتن رساله­ هایی تحت عنوان «جهادیه» در باب جهاد و تشویق مردم به حمایت از حکومت قاجار در

جهاد با روس ­ها اشاره کرد.

روحانیت شاید در دوره ­پهلوی، به دلیل ماهیت استبداری روزافزون حاکمیت و البته نفوذ دولت های غربی مانند

دوران صفویه و زندیه، به قدرت نزدیکی نداشته و همواره منتقد بودند و اتفاقاً این خود تمایل

بیشتر روحانیت به استفاده از نفوذ معنوی در میان مردم به جای نزدیکی به حکومت پهلوی و همچنین تفکر

تشکیل حکومتی مردمی بر مبنای اصول و تفکر کاملا اسلامی را در میان ایشان تشدید کرد و

خاصیت پخشی مرجعیت در تشیع و قابل قبول دانستن تضارب آرا در میان فقهای شیعی، منجر به وحدتی ذاتی و

زیرپوستی از منظر تمایل به سیاسی شدن دین شده و در نهایت تفکر ضد استبدادی برخی

از ایشان به رهبری حضرت امام خمینی(ره)، از طرف مردم با اقبال عمومی و فراگیری مواجه شده و به مرور ریشه­

های شکل­ گیری یک جنبش دینی تمام عیار مردمی و ضد استبدادی در حول محوریت فقه

سیاسی تشیع شکل گرفت که در نهایت با زعامت و رهبری برجسته­ ترین فقیه و روحانی زمانه، امام خمینی(ره)

منجر به برچیده شدن بساط حکومت مستبدانه­ پهلوی و استقرار نظامی مقدس بر اساس

آموزه های دینی شد.