عوامل زیادی در رشد و تربیت هر انسانی می تواند موثر واقع شود، برخی از این عوامل گاه برای یک مقطع خاص از زندگی انسان موثر است و برخی نیاز به مقدمه سازی و نهادینه کردن ان از کودکی و استفاده از آن در زمان بزرگسالی است. ما در این مقاله سعی داریم به یکی از مهم ترین این عوامل که لازم است از کودکی آن را نهادینه نمود، بپردازیم.

اصلی از اصول دین
یکی از مهم ترین عوامل، معاد باوری و یاد مرگ در زندگی هر انسانی است. امام صادق علیه السلام در نقش بازدارندگی این عامل چنین بیان می فرمایند:
«یاد مرگ، شهوات غیر مشروع را در ضمیر انسان می میراند, ریشه های غفلت و نا آگاهی را می کَند, دل را به وعده های الهی تقویت می کند به طبیعت آدمی نرمی و رقت می بخشد, نشانه های هوا پرستی را در هم می شکند, آتش حرص را فرو می نشاند و دنیا را در نظر آدمی کوچک و حقیر می سازد» [1]

نشانه های فراموشی و غفلت از یاد مرگ در جامعه کنونی:
برای این مورد مصادیق متعددی را می توان برشمرد، اما ما در اینجا به دو مورد مختصر اشاره ایی میکنم:

الف: تجمل گرایی در ساخت و سازها و اسراف گرایی
از جمله نشانه های فراموشی و غفلت از یاد مرگ را می توان در تجمل گرایی ها و اسراف های بی حد و مرز در جامعه کنونی یافت. طبق آمار منتشر شده، میانگین مصرف نان، آب سالم آشامیدنی، سوخت و دیگر انواع انرژی، محصولات کشاورزی، مواد غذایی، دارو و پوشاک در کشور ما از استانداردهای بین المللی بالاتر است. [2]
همچنین وجود ساختمان سازی های مجلل و پر زرق و برق و یا تهیه دکوراسیون های آنچنانی اتاق مدیران و مسئولین و ده ها مورد دیگر، نشان از فراموشی این اصل مهم در زندگی است.
همچنان که در قران کریم نیز در داستان قوم عاد می خوانیم که انها بواسطه ی زور و قدرت و خانه های عظیمی که در دل کوه ساخته بودند به خود مغرور شده بودند و موجب شده بود که خدا و روز معاد را فراموش کنند.
«و کاخ ها [و قصرهای استوار] احداث می کنید که شاید جاویدان بمانید؟! و چون [به صورت خشونت بار براساس قوانین ظالمانه ای که وضع کرده اید، برای کیفردادن به مردم] وارد عمل می شوید زورمدارانه وارد می شوید.» [شعراء/ 130-129]

ب: رشد مفاسد اقتصادی:
یکی دیگر از عواملی که در قران کریم به ان اشاره شده، مربوط به مفاسد اقتصادی است:
« وَيْلٌ لِلْمُطَفِّفِينَ الَّذِينَ إِذَا اكْتَالُوا عَلَى النَّاسِ يَسْتَوْفُونَ وَإِذَا كَالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ يُخْسِرُونَ أَلَا يَظُنُّ أُولَٰئِكَ أَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَ[مطففین/1-4] وای بر کم فروشان! آنان که چون [از مردم کالایی را با] پیمانه و وزن می ستانند، پُر و کامل می ستانند و چون [چیزی را] به مردم با پیمانه و وزن می دهند کم می گذارند آیا اینان یقین ندارند که حتماً برانگیخته می شوند؟!»

با توجه به آیه شریفه بالا برخی به جهت فراموشی روز معاد و برانگیخته شدن در دنیای پس از مرگ، حرص و طمع بر انان غالب شده و به خود حق دست درازی به حقوق دیگران را می دهند، در جامعه کنونی نیز وجود اختلاس های چند صد میلیونی و میلیاردی و یا وجود فیش های حقوقی آنچنانی برخی از مدیران با وجود فقر و مشکلات اقتصادی اکثر مردم، همگی نشانه ی از یاد بردن این اصل مهم و ضعف در باور اعتقادی یعنی معاد باوری است. چرا که اگر انسانی ایمانی راسخ به معاد داشته باشد در هیچ صورتی حاضر نخواهد بود که خودش با شکم سیر بخوابد در حالیکه هم نوعان او در فقر به سر ببرند.

عواقب فراموشی یاد مرگ
1: خسران
خداوند در آیه ۹ سوره مبارکه منافقون می‌فرماید: «یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تُلْهِکمْ أَمْوالُکمْ وَ لا أَوْلادُکمْ عَنْ ذِکرِ اللَّهِ وَ مَنْ یفْعَلْ ذلِک فَأُولئِک هُمُ الْخاسِرُونَ؛[منافقون/9] ای کسانی‌که ایمان آورده‏‌اید! اموال و فرزندانتان شما را از یاد خدا غافل نکند! و کسانی‌که چنین کنند، زیانکارانند!».

2: خلود در آتش
در آیه ۱۴ سوره مبارکه سجده آمده است: «فَذُوقُوا بِمَا نَسِیتُمْ لِقَاء یَوْمِکُمْ هَذَا إِنَّا نَسِینَاکُمْ وَذُوقُوا عَذَابَ الْخُلْدِ بِمَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ؛[سجده/14] و به آن‌ها می‌گویم: بچشید عذاب جهنم را به‌خاطر این‌که دیدار امروزتان را فراموش کردید، ما نیز شما را فراموش کردیم و بچشید عذاب جاودان را به‌خاطر اعمالى که انجام می‌‏دادید!».

3:افتادن از چشم خدا
وَقِیلَ الْیَوْمَ نَنسَاکُمْ کَمَا نَسِیتُمْ لِقَاء یَوْمِکُمْ هَذَا وَمَأْوَاکُمْ النَّارُ وَمَا لَکُم مِّن نَّاصِرِینَ، امروز شما را فراموش می‌‏کنیم همان‏‌گونه که شما دیدار امروزتان را فراموش کردید و جایگاه شما دوزخ است و هیچ یاورى ندارید».

راهکار عملی:
حکایتی وارد شده که روزی شخصی به شهری وارد شد ولی دید کسی مرتکب هیچ خطا و گناهی نمی شود، علت را جویا شد، به او گفتند اینجا هر کسی از خانه ایی فوت می کند، او را دم درب خانه اش دفن می کنند این امر باعث می شود که اهل خانه هیچ گاه مرگ را فراموش نکنند.
چه خوبست که هر یک از ما در برنامه ریزی روزانه یا هفتگی خود، زمانی را به حضور در قبرستان و تامل و تفکر راجع به مرگ اختصاص دهیم. در احوالات بزرگانی چون آیت الله قاضی رحمت الله علیه وارد شده که ایشان هر روز ساعتی در بین الطلوعین را به این امر اختصاص می دادند و وقتی از او پرسیده می شد که چه شد که شما به علومی از غیب آگاه هستید؛ ایشان اشاره ایی به حضور خود در قبرستان و یاد مرگ می کردند. [3]

خلاصه آنکه: هر انچه شخص خود را در دنیا غرق نماید و در بالا و پایین شدن های روزگار هضم گردد روزی با حقیقتی به نام مرگ رودرو می گردد، روزی که در ان باید پاسخگوی اعمال خود باشد، پس چه خوبست قبل از انکه فرشته ی مرگ ما را غافلگیر کند به فکر خود و تهیه اعمال صالحه باشیم.

پی نوشت:
[1]. [الحدیث/ ج3/ص 204]
[2]. [ مؤسسه تحقیقاتی و فرهنگی مفید، مبارزه با فقر، فساد و تبعیض با تمرکز بر نقش راهبردی صدا و سیما، مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما، 1383، ص 80 .]
[3]. اسوه عارفان / ص139 و معاد شناسی ج/2 ص 296