روایت معتبر ” إِنَّ فَاطِمَهَ ع صِدِّیقَهٌ شَهِیدَه “ و تصریح بر شهادت حضرت زهراء (س) 

اصل شهادت حضرت فاطمه الزهراء سلام الله علیها از امور ثابت و قطعی تاریخ می باشد که بر مبنای نقل ها و روایات و اخبار به تواتر و قطعیت می رسد و از همین رو نیازی به سیر در اسناد اخبار و مرویات کتب روایی و تاریخی برای اثبات چنین امری نداریم اما در این مطلب قصد داریم تا به یکی از روایات معتبر و صریح الدلاله در اثبات شهادت حضرت فاطمه سلام الله علیها بپردازیم.

در روایتی با سند صحیح در اصول کافی آمده است :

مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنِ الْعَمْرَکِیِّ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ: إِنَّ فَاطِمَهَ ع صِدِّیقَهٌ شَهِیدَهٌ وَ إِنَّ بَنَاتِ الْأَنْبِیَاءِ لَا یَطْمَثْن‏.

الکافی،ج۲،ص۴۸۹و۴۹۰،ح۳ ط دار الحدیث
مسائل علی بن جعفر،ص۳۲۵،ح۸۱۱ ط موسسه آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث

امام کاظم علیه السلام می فرمایند : فاطمه (ع) صدیقه ی شهیده است و دختران انبیاء دچار حیض نمی شوند.

سند روایت :

سند این روایت صحیح است و علمای بسیاری نیز آن را تصحیح کرده و معتبر شمرده اند. ابتدا ما به تک تک روات اشاره کرده و سپس اقوال علماء در مورد سند حدیث را می آوریم.

۷۹۶۷ – ۷۹۶۵ – ۷۹۷۹ – علی بن جعفر بن محمد : بن علی بن الحسین ( ع ) یکنى أبا الحسن من أصحاب الصادق والکاظم والرضا ( ع ) – ثقه – روى عن أخیه أبی الحسن موسى ( ع ) فی کامل الزیارات وتفسیر القمی – طریق الصدوق والشیخ الیه صحیح – له روایات تقدمت بعنوان علی بن جعفر فی ۷۹۶۱٫

المفید من معجم رجال الحدیث،ص۳۸۷

۹۰۷۴ – ۹۰۷۳ – ۹۰۹۰ – العمرکی بن علی : أبو محمد ” بن محمد ” البوفکی – من أصحاب العسکری ( ع ) – ثقه – له کتاب – کان فی خدمه أبی جعفر الثانی ( ع ) – روى بجمیع عناوینه ۱۴۸ روایه أکثرها بعنوان العمرکی والعمرکی بن علی ، وروى بعنوان العمرکی ابن علی الخراسانی ، والعمرکی بن علی النیسابوری والعمرکی البوفکی والعمرکی النیسابوری والعمرکی الخراسانی – روى فی کامل الزیارات.

المفید من معجم رجاال الحدیث،ص۴۴۲

۱۱۹۸۶ – ۱۱۹۸۲ – ۱۲۰۱۰ – محمد بن یحیى أبو جعفر العطار : ثقه عین – کثیر الحدیث، له کتب . قاله النجاشی – روى عنه الکلینی ، قمی ، کثیر الروایه ، قاله الشیخ – روى فی کامل الزیارات – تأتی له روایات بعنوان محمد بن یحیى العطار فی ۱۲۰۰۸ .

المفید من معجم رجال الحدیث،ص۵۸۸

اکنون که صحت حدیث ثابت شد، اقوال علماء را در مورد صحت حدیث مذکور نقل می کنیم:

فرزند شهید ثانی (ابومنصور حسن بن زین الدین عاملی – متوفی ۱۰۱۱هـــ) این حدیث را در کتاب ” منتقی الجمان ” آورده و شرط کرده که صرفا احادیث صحیح و حسن را در این کتاب نقل می کند.

صحی : محمد بن یعقوب ، عن محمد بن یحیى ، عن العمرکی بن علی عن ، علی بن جعفر ، عن أخیه أبی الحسن علیه السلام قال : إن فاطمه علیها السلام صدیقه شهیده ، وإن بنات الأنبیاء لا یطمثن.

منتقى الجمان،ج۱،ص۲۲۴

مجلسی اول (محمد تقی مجلسی – متوفی ۱۰۷۰ هـــ) در روضه المتقین می نویسد :

و فی الصحیح عن علی بن جعفر عن أخیه أبی الحسن علیه السلام قال: إن فاطمه صدیقه شهیده و إن بنات الأنبیاء لا یطمئن‏ …..

روضه المتقین،ج۵،ص۳۴۲ ط کوشانپور

مجلسی دوم (محمد باقر مجلسی – متوفی ۱۱۱۰هـــ) می نویسد :

الحدیث الثانی صحیح‏.

مرآه العقول،ج۵،ص۳۱۵ ط دار الکتب الاسلامی

شیخ بهائی (متوفی ۱۰۷۱ هـــ) می نویسد :

وقد جاء بیان ذلک فی حدیث آخر من الحسان ( کا ) محمد بن یحیى عن العمرکی عن علی بن جعفر عن أخیه أبی الحسن علیه السلام قال إن فاطمه علیها السلام صدیقه شهیده وأن بنات الأنبیاء لا یطمثن ( ن ) هذا الحدیث لصحه سنده واعتضاده بالروایتین المذکورتین لا یعارضه ما رواه فی الکافی أیضا بسند حسن.

مشرق الشمسین و اکسیر السعادتین،ص۳۲۴

آیت الله میرزا جواد تبریزی – رحمه الله – می نویسد :

وفی الجزء الثانی من نفس الباب بسند معتبر عن الکاظم ( علیه السّلام ) قال : إنّها صدِّیقه شهیده.

الأنوار الإلهیه فیالمسائل العقائدیه،ص۱۵۴ ط دار الصدیقه الشهیده
صراه النجاه،ج۳،ص۴۴۱

علامه کورانی در کتاب الانتصار می نویسند :

وقال أیضاً فی تعلیقه على الخبر الصحیح المروی عن أبی الحسن علیه السلام : إن فاطمه صدیقه شهیده …..

الإنتصار للعاملی،ج۷،ص۲۱۱

علامه سید جعفر مرتضی عاملی می نویسند :

وفی الصحیح : عن علی بن جعفر ، عن أخیه أبی الحسن علیه السلام ، قال : إن فاطمه صدیقه شهیده ، وإن بنات الأنبیاء لا یطمثن.

مأساه الزهراء علیها السلام،ج۱،ص۱۰۰ ط دار السیره

سید هاشم هاشمی (محقق و عالم معاصر شیعی) پس از نقل این روایت می نویسد که سندش به اتفاق ،صحیح است :

روى الشیخ الکلینی عن محمد بن یحیى ، عن العمرکی بن علی ، عن علی بن جعفر أخیه ، عن أبی الحسن علیه السلام : ( إن فاطمه صدیقه شهیده ، وإن بنات الأنبیاء لا یطمثن ). والسند صحیح بالاتفاق …..

حوار مع فضل الله حول الزهراء،ص۱۰۱

شیخ حسن العجمی – محقق و نویسنده ی برجسته ی شیعی – این روایت را تصحیح کرده و می نویسد :

ومن خصائصها علیه السلام أنها لا تطمث، فقد روى العلامه الکلینی فی الکافی بسند صحیح أن الإمام موسى بن جعفر علیه السلام قال: (إنّ فاطمه صدّیقه شهیده، وإن بنات الأنبیاء لا یطمثن).

http://www.h-alajmi.com/news.php?newsid=101

توضیحات و شروح علماء و محققین در مورد حدیث :

نکته ی مهم این حدیث، واضح الدلاله بودن آن در مورد شهادت حضرت زهراء سلام الله علیها می باشد که امام کاظم علیه السلام با به کار بردن صفت ” شهیده ” به شهادت حضرت زهراء سلام الله علیها اشاره کرده اند. (البته این مانع دلالت بر معانی دیگر این صفت نمی باشد و در درجه ی اول ما معنای ظاهری و مستقیم را اخذ می کنیم که به شهادت رسیدن حضرت فاطمه سلام الله علیها می باشد)

مجلسی اول در شرح این حدیث می نویسد :

و فی الصحیح، عن علی بن جعفر عن أخیه أبی الحسن علیه السلام قال: إن فاطمه صدیقه شهیده و إن بنات الأنبیاء لا یطمئن و شهادتها صلوات الله علیها کانت من ضرب عمر علیه اللعنه الباب على بطنها عند إراده أمیر المؤمنین لبیعه أبی بکر لعنه الله و ضرب قنفذ غلام عمر السوط علیها بإذنه و الحکایه مشهوره عند العامه و الخاصه …..

روضه المتقین،ج۵،ص۳۴۲ ط کوشانپور

و در روایت صحیح آمده است که امام کاظم فرموده اند فاطمه صدیقه ی شهیده است و دختران انبیاء دچار حیض نمی شوند. و شهادت آن حضرت صلوات الله علیها در اثر ضربه ی عمر به در و برخورد آن با شکم آن حضرت بود هنگامی که امیر المومنین را برای بیعت با ابوبکر طلب کردند و قنفذ غلام عمر با اذن وی بر حضرت زهراء (س) تازیانه زد و این حکایت در نزد عامه و خاصه مشهور است …..

همچنین مجلسی اول در شرح این روایت می نویسد :

اى صدیقه شهیده یعنى تصدیق کننده حضرت سید المرسلین صلى الله علیه و آله بر وجه کمال ، و این رتبه نیست مگر رتبه عصمت بنا بر این تفسیر نموده‌اند آن را به معصومه ، و اما شهیده نزد شیعه متواتر است از أئمه أهل البیت صلوات الله علیهم که عمر در بر شکم آن حضرت زد به شرکت قنفذ و فرزندى که حضرت المرسلین صلى الله علیه و آله او را محسن نامیده بودند ساقط شد و آن حضرت بیمار شد و از دنیا با أعلى علیین رحلت فرمودند.

لوامع صاحبقرانی،ج۸،ص۵۰۷

و نیز در مرآه العقول می نویسد :

ثم إن هذا الخبر یدل على أن فاطمه صلوات الله علیها کانت شهیده و هو من المتواترات و کان سبب ذلک أنهم لما غصبوا الخلافه و بایعهم أکثر الناس بعثوا إلى أمیر المؤمنین علیه السلام لیحضر للبیعه، فأبى فبعث عمر بنار لیحرق على أهل البیت بیتهم و أرادوا الدخول علیه قهرا، فمنعتهم فاطمه عند الباب فضرب قنفذ غلام عمر الباب على بطن فاطمه علیها السلام فکسر جنبیها و أسقطت لذلک جنینا کان سماه رسول الله صلى الله علیه و آله محسنا، فمرضت لذلک و توفیت صلوات الله علیها فی ذلک المرض‏.

مرآه العقول فی شرح اخبار آل الرسول،ج۵،ص۳۱۸ ط دار الکتب الاسلامی

این خبر دلالت بر این دارد که حضرت فاطمه صلوات الله علیها شهیده بوده است و این از متواترات است و دلیل این امر آن بود که هنگامی که خلافت را غصب کردند و اکثر مردم با آن ها بیعت کردند افرادی را پیش امیر المومنین فرستادند تا برای بیعت حاضر شود و ایشان امتناع کردند پس عمر آتشی را فرستاد تا خانه ی اهل بیت را بر آنان بسوزاند و خواستند که به زور وارد خانه شوند و فاطمه پیش در بود و مانع آنان شد و قنفذ غلام عمر در را به شکم حضرت فاطمه علیه السلام زد و پهلوهایش را شکست و به همین دلیل حضرت فاطمه جنینی را که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد و به دلیل این بیمار شد و در اثر این بیماری از دنیا رفت.

ملا صالح مازندرانی در شرح حدیث می نویسد :

قوله: قال ان فاطمه علیهما السلام صدیقه شهیده) الصدیقه فعلیه للمبالغه سمیت بها لشده تصدیقها بما جاء به أبوها، و لتصدیق قولها بالفعل و العمل، و الشهید من قتل من المسلمین فى معرکه القتال المأمور به شرعا، ثم اتسع فاطلق على کل من قتل منهم ظلما کفاطمه علیها السلام اذ قتلوها بضرب الباب على بطنها و هى حامل فسقط حملها فماتت لذلک، و سمیت شهیده لشهاده اللّه تعالى و ملائکته لها بالجنه أو لاتصافها بالحیاه کانها شاهده حاضره لم تمت، أو لانها تشهد ما أعد اللّه لها من الکرامه …..

شرح الکافی للمازندرانی،ج۷،ص۲۰۷ ط المکتبه الاسلامیه

این قول او که فاطمه صدیقه ی شهیده است) صفت صدیقه صیغه ی مبالغه است که به جهت شدت تصدیق آن حضرت نسبت به آن چه که پدرش آورده به آن نامیده شده است و به دلیل تصدیقش نسبت به سخن پیامبر در قول و عمل. و شهید کسی از مسلمین می باشد که در میدان جنگی که شرعا به آن مامور شده کشته شود. سپس در معنای وسیع تری به کار رفته و بر هرکسی که در اثر ظلم از دنیا برود اطلاق شده است مانند فاطمه علیها السلام هنگامی که وی را با کوبیدن در به شکمش شهید کردند در حالی که او باردار بود و جنینش را سقط کرد در اثر آن از دنیا رفت. و شهیده نامیده شده به آن جهت که خداوند و ملائکه به بهشتی بودن وی شهادت داده اند یا به دلیل وصف او به حیات و زنده بودن گویی او شاهد حاضری است که از دنیا نرفته یا به این دلیل که وی آن چه که خداوند از کرامات برای وی فراهم آورده را می بیند …..

آیت الله میرزا جواد تبریزی رحمه الله می نویسد :

وهو ظاهر فی مظلومیتها وشهادتها …..

صراه النجاه،ج۳،ص۴۴۱
الأنوار الإلهیه فی المسائل العقائدیه،ص۱۵۴ ط دار الصدیقه الشهیده

و این حدیث در مظلومیت و شهادت حضرت زهراء (س) واضح و آشکار است …..

سید هاشم الهاشمی – محقق و نویسنده ی برجسته ی شیعی – می نویسد :

فهؤلاء ینکرون شهاده الزهراء علیها السلام یعنی ینکرون قول موسى بن جعفر علیه السلام من
أنها صدیقه شهیده …..

حوار مع فضل الله حول الزهراء،ص۳۱

پس این افراد (منکرین شهادت حضرت زهراء) شهادت حضرت زهراء را انکار می کنند یعنی سخن حضرت موسی بن جعفر علیه السلام را انکار می کنند مبنی بر این که او صدیقه ی شهیده است …..

ودلاله هذا الحدیث واضحه ، فإنه جاء عقیب مدح بنت النبی صلى الله علیه وآله بأنها صدیقه والاخبار بأنها شهیده …..

حوار مع فضل الله حول الزهراء،ص۱۰۱

و دلالت این حدیث واضح است و به دنبال مدح دختر پیامبر (ص) آمده که ایشان صدیقه است و اخبار مبنی بر این که وی شهیده است …..

نکته ی پایانی آن که برخی از معاندین سعی بر این دارند که معنای صفت ” شهیده ” در حدیث مذکور را حمل بر غیر ظاهرش کرده و منکر شهادت حضرت فاطمه سلام الله علیها شوند ! به عنوان مثال ادعا می کنند که :

صفت ” شهیده ” به معنای ” شهید ” به کار رفته در آیه ی ۶۹ سوره ی نساء می باشد که می گوید :

وَمَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَأُولَئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَالصِّدِّیقِینَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِینَ وَحَسُنَ أُولَئِکَ رَفِیقًا

و همچنین آیه ی ۸۹ سوره ی نحل :

وَیَوْمَ نَبْعَثُ فِی کُلِّ أُمَّهٍ شَهِیدًا عَلَیْهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَجِئْنَا بِکَ شَهِیدًا عَلَى هَؤُلَاءِ وَنَزَّلْنَا عَلَیْکَ الْکِتَابَ تِبْیَانًا لِکُلِّ شَیْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَهً وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِینَ

و در ادامه می گویند شهادت بر امت بالاتر از شهادت به معنای از دنیا رفتن در اثر جنگ و قتال می باشد و صفتی است از صفات الهی :

إِنَّ اللَّهَ کَانَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ شَهِیدًا [نساء،۳۳]

و همچنین صفت انبیاء الهی است :

فَکَیْفَ إِذَا جِئْنَا مِنْ کُلِّ أُمَّهٍ بِشَهِیدٍ وَجِئْنَا بِکَ عَلَى هَؤُلَاءِ شَهِیدًا [نساء،۴۱]

چنین افرادی قصد دارند تا با حمل صفت ” شهیده ” بر معنای غیر ظاهری آن، به طور کلی منکر شهادت حضرت فاطمه سلام الله علیها شده و این صفت را صرفا در معنای شاهد بر امت بودن به کارببرند !

پاسخی کوتاه [۱] :

الف) علمای عامه و خاصه تصریح کرده اند که کلمه ی ” شهید ” در اصل به معنای کسی است که در راه خدا کشته می شود. به عنوان نمونه :

والشَّهِیدُ فِی الأصْل مَنْ قُتِل مُجاَهدا فِی سَبِیلِ اللَّهِ، ویُجْمع عَلَى شُهَدَاءَ، ثُمَّ اتُّسِع فِیهِ فأُطْلق عَلَى مَن سمَّاه النَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ مِنَ المبْطُون، والغَرِق، والحَرِق، وصاحِبِ الهَدْم، وَذَاتِ الجَنْبِ وَغَیْرِهِمْ.

النهایه فی غریب الحدیث والأثر،ج۲،ص۵۱۳ ط المکتبه العلمیه

الشَّهِید فِی الشَّرْعِ؛ (القَتِیل فِی سَبِیلِ اللهِ) …..

تاج العروس من جواهر القاموس،ج۸،ص۲۵۴ ط دار الهدایه

پر واضح است که حمل این کلمه بر معانی غیر ظاهری اش نیازمند قرینه و شاهد می باشد که غالبا وقتی این کلمه به معنای شاهد بودن به کار می رود، همراه با لفظ ” علی ” می باشد. (شهید علی فلان، شهداء علی الناس)

ب) برخی درمقام انکار، به این آیه استناد کرده بودند :

وَمَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَأُولَئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَالصِّدِّیقِینَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِینَ وَحَسُنَ أُولَئِکَ رَفِیقًا [نساء،۶۹]

عجیب آن است که در این آیه دلیلی مبنی بر این که لفظ ” شهداء ” به معنای شاهد بر مردم باشد وجود ندارد ! چه کسی گفته که این صفت در آیه ی مذکور در این معناست ؟! اتفاقا اصح و اقرب به ذهن آن است که در این آیه ” شهداء ” به معنای کشته شن در راه خداوند به کار رفته چرا که کلمات ” النبیین ” و ” الصدیقین ” در کنار آن آمده و نمی تواند به معنای انبیائی باشد که شاهد بر امت هستند بلکه منظور کسانی است که در راه خدا کشته شده اند.

ج) نکته ی دیگر آن که جزم و یقین داشتن مبنی بر این که مقصود آیه ی فوق فقط و فقط شاهد بودن بر امت می باشد بی جهت است ! حتی اگر آیه ی مذکور چنین منظوری داشت، چه دلیلی برای حصر معنای حدیث در این مقصود و منظور داریم ؟!

د) بسیاری از علماء و محققین در چنین مواردی، برای حمل یک کلمه و عبارت بر معنای غیر ظاهری آن طلب دلیل مفید یقین می کنند. سوال ما آن است که دلیل مفید بر یقین برای حمل معنای ” شهیده ” در حدیث مذکور بر شاهد و ناظر چیست ؟

هـــ) اما برخی به این آیه استدلال کرده اند :

وَیَوْمَ نَبْعَثُ فِی کُلِّ أُمَّهٍ شَهِیدًا عَلَیْهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَجِئْنَا بِکَ شَهِیدًا عَلَى هَؤُلَاءِ وَنَزَّلْنَا عَلَیْکَ الْکِتَابَ تِبْیَانًا لِکُلِّ شَیْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَهً وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِینَ [نحل،۸۹]

بسیار واضح است که در آیه ی فوق مقصود از شهادت، شهادت بر مردم می باشد (شَهِیدًا عَلَى هَؤُلَاءِ) . حال چه قرینه و شاهدی وجود دارد که ثابت کند در حدیث صحیح ذکر شده نیز کلمه ی ” شهیده ” در این معنا به کار رفته ؟! به خصوص این که گفتیم غالبا برای شاهد بر امت بودن ،این لفظ به صورت ” شهید علی فلان ” به کار می رود. (مانند همین آیه)

و) ما قرائن قوی و محکم داریم که ثابت می کند مقصود از ” شهیده ” در این حدیث به معنای کشته شدن در راه خداست. سقط جنین، هجوم به خانه ی وحی، غضب حضرت زهراء، پشیمانی خلیفه ی اول، اعترافات برخی از مخالفین و … همه و همه قرائنی محکم مبنی بر این حقیقت انکار ناپذیر هستند.

سوال ما آن است که چرا این افراد به این قرائن استدلال نمی کنند ؟! چرا از آیات قرآنی ای که لفظ شهادت صریحا در معنای کشته شدن در راه خدا به کار رفته به عنوان قرینه و شاهد استفاده نمی کنند ؟! أین الإنصاف ؟!

ز) به کار رفتن کلمه ی ” شهیده ” در معنای کشته شدن در راه خدا، منافاتی با ناظر و شاهد بودن بر امت ندارد و به معنای نفی و سلب آن از حضرت فاطمه (س) نیست. چرا که تمام این ها قابل جمع بوده و می توانیم بگوییم حضرت فاطمه سلام الله علیها هم ” شهیده ” به معنای ناظر و شاهد بر امت هستند و هم ” شهیده ” به معنای کسی که در راه خدا کشته شده است.

ح) صفت ” شهید ” برای سائر معصومین علیهم السلام – همچون امام حسین علیه السلام – نیز به کار رفته و در آن جا کسی معترض نشده که این لفظ صرفا به معنای شاهد بر امت می باشد اما به حضرت صدیقه ی طاهره – سلام الله علیها – که می رسد گویی داستان عوض می شود ! استفاده از این لفظ برای سایرین آن هم در معنای ” کشته شدن در راه الله ” قرینه ی محکم دیگری است برای اثبات مقصود ما.

ط) سخن گفتن از شهادت ائمه و معصومین به معنای ” کشته شدن در راه خداوند ” کمتر از بحث شهادت به معنای شاهد و ناظر بودن نیست به خصوص در مورد عامه ی مردم که با ذکر مصائب و چنین حقایقی بیشتر متنبه شده و تحت تاثیر قرار می گیرند. بنا براین چنین استدلالی که چون شاهد و ناظر بر امت بودن بالاتر از کشته شدن در راه خداست و نباید چنین صفتی را حمل بر کشته شدن در راه خدا کرد چندان صحیح نمی باشد.

نتیجه :

الف) روایت مذکور، روایتی صحیح می باشد.

ب) روایت مذکور در درجه ی اول صراحتا دلالت بر شهادت حضرت فاطمه سلام الله علیها دارد.

[۱] با استفاده از ” خلفیات کتاب مأساه الزهراء “

السلام علیک یا فاطمه الزهراء